تبیین سیاستهای اجرایی بازآفرینی شهری: ارتقای قابلیت زیستپذیری و کیفیت زندگی شهری در محدودههای هدف
دکتر محمدسعید ایزدی، فروردینماه1398
الف)مقدمه
تغييرات و تحولات شهري دهههاي پنجاه و شصت و در نتيجه جابجاييهاي جمعيت در شهرهاي كشور بويژه كلان شهرها باعث بروز مسائل و مشكلات عديدهاي چون بروز پديده اسكان غير رسمي و بدمسكني در نواحي فرودست شهري، تخليه بافتهای مرکزی شهرها و تنزل كيفيت زندگي در اين مناطق شده است. سياستها و برنامههاي اتخاذ شده در طرح های شهری به دلايل مختلف نه تنها روند تنزل كيفيت زندگي را مانع نشده بلكه، در مواردي به تشديد مسايل اين مناطق منجر شده است.
عمدهترین این دلایل که ضرورت تغییر در سیاستِ مواجههِ با این محدودهها را در فرایند برنامهریزی برای توسعهی شهرها مطرح میسازد، عبارتند از:
- فقدان نگاه آمایشی و بیتوجهی نسبت به ماهیت پیچیدهی شهرها،
- عدم وفاق ملی و همگرائی دستگاههای مختلف موثردر مدیریت شهری،
- توجه صرف به ابعاد کالبدی و زیباشناسی و کمبود توجه به سرزندگی اجتماعی، اقتصادی، و ملاحظات زیستمحیطی،
- عدم وفاق ملی و همگرائی دستگاههای مختلف موثردر مدیریت شهری،
- بیتوجهی به ارزشها و ثروتهای فرهنگی– تاریخی شهرها و در معرض خطر تخریب بودن آثار بجامانده،
- کیفیت نازل و نا ایمن ساختو ساز،
- عدم توجه به ظرفیت های موجود در برنامههای توسعه محدودههای ناکارآمد،
سند ملی راهبردی بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری مصوب هیات محترم دولت در تاریخ 3/7/1393، مصوبه های شورای عالی شهرسازی و معمای مورخ 18/9/93 درخصوص تغییر انگارههای نظری از رویکرد "فرسودگی" به "ناکارآمدی" و تأکید بر مفهوم بازآفرینی شهری، و مصوبه به مورخ 11/2/96 درخصوص رویکردهای اصلی حفاظت و احیای محدودههای تاریخی-و فرهنگی، و ابلاغیه مورخ 14/8/97 درخصوص شیوهنامه تعیین محدودههای هدف بازآفرینی شهری، تصویب برنامهی ملی بازآفرینی شهری در ستاد ملی بازآفرینی شهری مورخ 19/11/96، الزامات قانونی متعددی هستند که در همین راستا در سالهای اخیر تبیین گردیدهاند. اسناد فوق و در فرادست همه آنها احکام مادههای 59، 60، 61 قانون برنامه ششم توسعه، رویکرد بازآفرینی شهری را بهعنوان ضرورتی برای بازاندیشی در فرایندها، روشها، و ابزارهای، مرسوم برنامهریزی شهری، در مواجهه با محدودههای ناکارآمد شهری ؛ شامل محدودههای تاریخی، پهنههای ناکارآمد میانی، سکونتگاههای غیر رسمی وپهنههای با پیشینۀ روستایی، مورد تاکید قرار می دهند. انتخاب بازآفرینی شهری در اسناد فوق الذکر بهعنوان سیاست اصلی در ارتقای کیفیت زندگی در محدودههای ناکارآمد و بهعنوان نقاط محرک توسعه شهری، ضرورت تبیین چارچوبی روشن از مفاهیم پایه و راهکارهای اجرایی این سیاست را به منظور اعمال در برنامهریزی و اقدام در این محدودهها در پیش رو مطرح میسازد. بر این اساس سند پیشرو، مشخص میسازد که سیاست بازآفرینی شهری از طریق چه قوانینی، توسط چه نهادهایی و در چارچوب تولید چه اسنادی محقق خواهد شد. این سند بستری برای اصلاح فرایندها، روشها و ابزارهای رایج در برنامهریزی برای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف خواهد بود.
ب) تعریف بازآفرینی شهری
سیاست بازآفرینی شهری دربرگیرندهی نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای هدایتِ روند رشد و توسعهی شهری پایدار به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری و قابلیت زیستپذیری شهرها است. بر اساس سندملی راهبردي احياء، بهسازی و نوسازي و توانمندسازي بافتهاي فرسوده و ناكارآمد شهري(1393)، اهداف کلان و اصول هادی برای تحقق سیاست بازآفرینی در دو حوزه پيشگيری و درمان به شرح زیر تعریف میشوند. در حوزهی پیشگیری، انتظار میرود که برنامهها و اقدامات لازم برای جلوگیری از گسترش و بازتولید محدودههای ناکارآمد؛ مطابق راهبرد "یک" سندملی، در مقیاس طرحهای جامع با اتخاذ رویکرد نوین تدوین و به اجرا رسند. در این مقیاس بر توزيع متوازن جمعيت و فعاليت با رویکرد آمايشي و توسعه سرزمين با توجه به ظرفیتهای توسعه پایدار درون شهرها و پرهيز از گسترش بيرويه شهرها كه موجب تخريب منابع طبيعي و آثار ناگوار زيستمحيطي میشود تاکید میشود. این طرحها بهرهگيري از اراضي ناكارآمد، ناهمگون و متخلخل واقع در محدودهی شهرها را به مثابهی اراضي ذخيرهی برنامههای احياء، بهسازي و نوسازي شهری در چارچوب طرحهاي توسعه شهری مورد توجه قرار میدهند. برنامههاي فقرزدائي، ايجاد پيوند میانِ توسعهی كالبدي و اقتصادی-اجتماعي شهرها، و تأمين فضاي زندگي در استطاعت مالي خانوارهاي كمدرآمد در چارچوب طرحهای جامع با رویکرد نوین از دیگر ارکان مهم در پیشنگری و پیشگیری از گسترش محدودههای ناکارآمد شهرها است. در حوزهی درمان، سیاست اجرایی بازآفرینی ناظر بر تدوین برنامهها و اقدامات درمانی در مقیاس بافتهای هدف و در چارچوب نظام هماهنگ در سياستگذاري توسعه شهرها است که در قالب تدوین برنامه بازآفرینی در مقیاس محله اجرا میشوند. سیاستهای اجرایی بازآفرینی در محدودهها و محلههای هدف که مبتنی بر معاصرسازی سازمان فضایی- کالبدی ، اجتماعی- فرهنگی، و اقتصادی است، دو اصل را مد نظر قرار میدهد: 1) محله محوری؛ بدین معنا که نوسازی کالبدی به تنهایی وافی به مقصود نیست و باید احیای سازمان اجتماعی و اقتصادی محله متکی برهویت فرهنگی محله در ایران نیز مدنظر قرار گیرد. 2)مشارکت محوری؛ به معنی بازنگری نظام مدیریت محلهای؛ شوراهای محله، خانه محله، دفاتر نوسازی و تسهیلگری و در فرایندی دوسویه بین مدیریت محلی و شهروندان است، که امکان مشارکت همه کنشگران با هر سطح توانایی مالی، فرهنگی و معیشتی را سبب شود. بنابراین، موضوع بنیادین، توان افزایی این سازمان اجتماعی در شکل جمعی و انفرادی آن است.
پ) هدف اصلی و اهداف راهبردی
هدف اصلی در سیاست بازآفرینی شهری، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و قابلیت زیستپذیری شهرها است. اهداف راهبردی آن نیز مطابق اهداف مندرج در سندملی تعریف میشوند. لازم به ذکر است چشمانداز بازآفرینی در محدودههای هدف بر اساس مندرجات سندملی، بهبود وضعيت اقتصادی، اجتماعي و شرايط محيطي ساکنان است و میکوشد از طریق اهداف راهبردی شاخصهای توسعه پایدار و زیستپذیری در این محدودهها را در سطح ميانگين شهر محيط بر آنها محقق کند. تحقق اهداف و اصول بازآفرینی در محلههای و محدودههای هدف در گرو اعمال مجموعهای از راهکارها در ابعاد فرایندی و موضوعیِ تدوین و اجرای برنامههای بازآفرینی در محلهها و محدودههای هدف به شرح زیرخواهد بود که به موجب این مصوبه هریک ازکنشگران دولتی، عمومی؛ مدیریت شهری، نهادهای غیردولتیِ عضو ستادملی بازآفرینی و ستادهای متناظر استانی و شهرستانی موظف به اجرای آنها خواهند بود.
ت) راهکارهای اجرایی 1. تدوین برنامهی بازآفرینی محله یا محدودهی هدف با نگرش فضایی-راهبردی و رویکرد شهرنگر؛
- 1.1. سازماندهی نهاد توسعه در مقیاس محله یا محدوده هدف برای مدیریت و راهبری فرایند تهیه این برنامه؛
- 1.2. شناخت مسائل و مشکلات و شناسایی داراییها و داشتههای جامعه محلی محله توسط نهاد توسعه محله؛
- 1.3 تبیین چشم انداز جامع، یکپارچه، بلندمدت و منعطف؛ در مسیر اهداف توسعه و با توجه به ویژگیها و مقیاس سیاستگذاری در محلات و محدوده های هدف؛
- 1.4. تعیین اهداف عملیاتیِ مشخص و منعطف در هدایت روندها؛
- 1.5. ارایه راهکار برای حل چالشهای محلات و محدودههای هدف در قالب مجموعهای متصل از برنامهها و اقدامات هماهنگ و همافزا )نمودار 1) در شکلی همپیوند با ساختارهایِ کلان و به صورت چندوجهی(ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی، زیست محیطی، ذهنی و روانی)؛
- 1.6. تعیین نقش و سهم درست کنشگران در تدوین و اجرای برنامه بازآفرینی محلات و محدودههای هدف و پایبندی به آن در فرایند اقدامات با تاکید بر نقش محوری همکاری مدیریتهای محلی(ستاد استان، ستاد شهرستان، شورای شهر، شهرداری، و...) و مردم. شبکه اصلی کنشگران بازآفرینی(نمودار 2) عبارتند از: مردم؛ اولین و مهمترین جامعه ذی نفع بازآفرینی شهری به عنوان پایه و قاعدهی اصلی مشارکت فعال در تهیهی برنامهی بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف مشتمل بر ساکنان، شاغلان، مستاجرین، مالکان و مراجعان، سازمانهای مردمنهاد و تشکلهای مردمی، تسهیلگران، نهادتوسعهی محله، نهاد توسعهگر، نهادهای دانشگاهی، بخش خصوصی؛ جامعه حرفهای، سرمایهگذارن و دیگر ذیدخلان، مدیریت شهری؛ شهرداریها، شوراهای اسلامی شهر، سازمانهاي نوسازی شهری و انجمنهای شورایاری وابسته به شوراها و دولت؛ کلیه دستگاههای اجرایی، نهادهای سیاستگذار، ناظر و هدایتکننده فرایند بازآفرینی مطابق با اعضای ستادهای مندرج در آییننامه نحوه فعالیت ستادملی بازآفرینی، مصوب ستادملی مورخ 23/4/1394) و آییننامه نحوه فعالیت ستادهای استانی بازآفرینی(مصوب ستادملی مورخ 23/4/1394؛

ایجاد شبکههای همکاری و فراهمآوردن سازوکار برنامهریزی مشارکتی: از طریق جلب مشارکت حداکثری تمامی کنشگران و بازیگران بهویژه مردم
- 2.1. تشکیل ستادهای استان و شهرستان براساس آییننامه مصوبه ستادملی تاریخ23/4/94؛
- 2.2. ایفای نقش سیاستگذاری، برنامهریزی، حمایت و تسهیلگری توسط دولت و مدیریت اجرایی برنامههای بازآفرینی توسط مدیریت شهری؛
- 2.3. شناسایی ظرفیتها و داراییهای اجتماعی و نهادی موجود و راهاندازی نهاد توسعهی محله به منظور ایجاد یا تقویت شبکههای همکاری در تحقق برنامهریزی مشارکتی در بازآفرینی محله و محدودههای هدف؛
- 2.4. بهرهگیری از ظرفیت تشکلهای مردمنهاد در قالب شبکههای همکاری بر اساس آیین نامهی کارگروه تشکلهای مردمنهاد مصوب 23/3/1396ستادملی بازآفرینی؛
- 2.5. پرهیز از هرگونه تصمیم و اقدامی که صرفا با مداخلهی بخش دولتی و بدون توجه برنامهریزی مشارکتی انجام پذیرد؛
3. شناسایی، ایجاد و تقویت نهادهای پشتیبان اجرای برنامه بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف
- 3.1. برنامهریزی جهت شناسایی و جلب مشارکت نهادهای توسعهگر، انجمنهای صنفی و کارفرمایی، تشکلهای حرفهای و فعالان صنعت مسکن و ساختمان در اجرای برنامههای بازآفرینی به کمک استفاده از ظرفیتهای ایجاد شده چون آیین نامه اجرایی برنامه ملی بازآفرینی شهری پایدار؛ مصوب 10/03/ 1397 هیات وزیران؛
- 3.2. برنامهریزی جهت شناسایی و جلب مشارکت نهادهای توسعهی محله و تسهیلگران به منظور تهیه و اجرای برنامهها؛
4. فراهم نمودن ابزارهای مالی و قانونی پشتیبان برنامههای بازآفرینی شهری
- 4.1. شناسایی موانع و ارائه پیشنهادهای لازم در زمینه اخذ مجوزها و دستورالعملها و عندالزوم تغییر ضوابط ملاک عمل حقوقی و مالی برای تسهیل تحقق برنامههای بازآفرینی شهری در محلهها و محدودههای هدف.
- 4.2. تامین مالی پایدار برنامهها و اقدامات بازآفرینی در محلهها و محدودههای هدف از منابع و بازارهای مختلف با تعیین نقش و سهم هریک از دستگاههای دولتی؛ ماده 16 مصوبه شماره29906/ت54963 هـ هیئت وزیران و ماده 19 مصوبه شماره 67701/ت 71135 هـ هیئت وزیران، شهرداریها؛ تبصره 2 ماده 5 مصوبه شماره29906/ت54963 هـ هیئت وزیران، مردم و سایر مشارکتکنندگان با هدف کاهش اتکای برنامه به منابع دولتی؛
- 4.3. استفاده از ظرفیتهای مشارکت مالی ساکنان محدودهها و محلات هدف با تعریف سازوکارهای جمعآوری و همافزایی سرمایههای خُرد، سهام دار پروژه، صندوق بازآفرینی محله، سپردهپذیری عمومی، قرضالحسنة حاکمیتی و استفاده از ابزارهای متنوع تامین مالی به جای تکیهی صرف بر ابزارهای پولی و بانکی؛
- 4.4. تهیهی طرح ویژهی تامین مالی برای هر یک از اقدامات بازآفرینی در محلهها و محدودههای هدف؛
- 4.5. تدوین سازوکاری بهمنظور استفاده اهرمی از اعتبارات در اختیار وزارت راه و شهرسازی؛ شرکت بازآفرینی شهری ایران؛
- 4.6. استفاده از ظرفیتها و ابزارهای مالی، پولی و بیمهای پیشبینی شده در آییننامه اجرایی ماده 14 قانون ساماندهی.
5. ارتقای رضایتمندی سکونتی در ساکنان محلهها و محدودههای هدف
- 5.1. حمایت و تشویق توسعهگران به تولید مسکن در محله ها و محدودههای هدف، به کمک استفاده از ظرفیتهای ایجاد شده چون آیین نامه اجرایی برنامه ملی بازآفرینی شهری پایدار؛ مصوب 10/03/ 1397 هیات وزیران؛
- 5.2. تعریف پروژه های مسکن در برنامه های بازآفرینی محلات و محدوده های هدف مبتنی بر نیازسنجی و مکانیابی برآمده از نیاز جامعه هدف و منطبق با الگوی زندگی آنان با در نظرگرفتن امکان توسعه خدمات محلهای؛ زیربنایی و روبنایی؛
- 5.3. تضمین امنیت مالکیت گروههای کمدرآمد ساکن در محدودههای هدف و جلوگیری از بیرون راندهشدن ساکنان ناشی از اجرای برنامههای توسعه و اعیانسازی؛
- 5.4. بهبود خدمات، تسهیلات و وضعیت اجتماعی ساکنان با تاکید بر افزایش امنیت اجتماعی و جذابیت ماندگاری در محلهها؛
- 5.5. حمایت از تامین و تولید مسکن ارزان قیمت؛ در سمت عرضه و استطاعتپذیر برای دهکهای درآمدی پایین و متوسط جامعه؛ در سمت تقاضا با توجه به الگوهای سکونت با استفاده از ظرفیت شهرداریها، تعاونیها، بخش خصوصی، نهادهای محلی و خیرین در چارچوب قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن؛ مصوب 1387 مجلس شورای اسلامی و استفاده از ظرفیتهای ایجاد شده در آییننامه اجرایی برنامه ملی بازآفرینی شهری پایدار؛ مصوب 10/03/ 1397 هیات وزیران؛
- 5.6. تعریف سازوکارهای هدایت برنامهریزی شدة سرمایه به سمت تولید و عرضهی مسکن استطاعتپذیر با تعریف بستههای تشویقی متنوع، معافیتها و بخشودگیها، تخفیفها و سایر ابزارهای ایجاد تبعیض مثبت در محدودهها و محلات هدف برای توسعهگران و فعالان صنعت مسکن و ساختمان؛
- 5.7. تقویت قدرت خرید برای دهکهای درآمدی پایین و متوسط جامعه بویژه نسل جوان و خانه اولیها در محدودهها و محلات هدف بازآفرینی به کمک استفاده از صندوقهای خوداتکا چون صندوق پسانداز مسکن یکم و انواع حسابهای پسانداز میانمدت و بلندمدت؛
- 5.8. پرداخت تسهیلات کمبهره ساخت و قرض الحسنه ودیعه اسکان موقت؛
- 5.9. برنامهریزی کاهش هزینههای غیرساختمانی بهمنظور افزایش بازدهی ساختوساز؛
6. همهشمولی در تهیه و اجرای برنامهها و اقدامهای بازآفرینی شهری
- 6.1. خواس فراهم آوردن فرصتهای عادلانهی مشارکت و نقشآفرینی همگان در تهیه و اجرای برنامههای بازآفرینی با تاکید بر توجه به نیاز و خواست تمامی جمعیت؛ با تاکید بر زنان، گروههای آسیبپذیر شامل گروههای سنی کودکان و سالمندان، گروههای کمدرآمد، افراد و گروههای کمتوان جسمی و حرکتی، گروههای قومی و سایر گروههای آسیبپذیر که در طرحهای شهری مورد غفلت قرار میگیرند؛ برای مثال مستاجران؛
- 6.2. توجه به مسایل و نیازهای زنان جامعه هدف در برنامه ها و طرحهای بازآفرینی محلات و محدودههای هدف مطابق با مصوبه مورخ 11/4/97 شورای عالی شهرسازی و معماری درخصوص نهادینهسازی رویکرد عدالت جنسیتی؛
7. حفاظت و احیای محدودههای فرهنگی-تاریخی شهرها و محلههای هدف بعنوان قسمتی از هویت شهر
- 7.1. رعایت رویکردهای اصلی حفاظت و احیای محدودههای تاریخی-فرهنگی در قالب مفهوم توسعه مطابق موضوع مصوبه مورخ 10/3/1396 در تهیه و اجرای برنامههای بازآفرینی در محلهها و محدودههای هدف؛
- 7.2. شناخت عمیق دانش تاریخی زیست سرزمینی در شهرها و شناسایی ارزشها و میراث ملموس و ناملموس تاریخی در محلهها و محدودههای هدف؛ بر اساس مصوبه مورخ 27/7/1394 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در ابلاغ محدوده بافت تاریخی 168 شهر کشور و بهرهمندی از آنها در قالب برنامهها و اقدامات بازآفرینی محلهها و محدودههای تاریخی بر اساس مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری مطابق با ابلاغیه "رویکردهای اصلی حفاظت و احیای محدودههای تاریخی-فرهنگی"، مصوب 11/2/1396 ؛
- 7.3. شناسایی و انعکاس آثار با ارزش فرهنگی -تاریخی ثبت شده یا معاصر با ارزش به همراه حریم آنها بر روی نقشه کاربری اراضی در اسناد طرحهای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف.
- 7.4. انعکاس محدودههای بافت تاریخی مصوب شهرها؛ مصوبه مروخ 27/7/1394 شورایعالی شهرسازی و معماری بر روی نقشهی کاربری اراضی طرحهای بازآفرینی و رعایت کامل مقررات سازمان میراث فرهنگی برای بافتهای مذکور در برنامهها و اقدامهای بازآفرینی شهری؛
- 7.5. موس پیشنهاد تهیه طرحهای موضعی و موضوعی برای احیاء و باززندهسازی تک بناها، محورها و بافتهای تاریخی در محدودههای هدف(با تاکید بر آثار فرهنگی و تاریخی ملموس و غیرملموس بهعنوان یک کلیت یکپارچه و منسجم)؛
- 7.6. تاکید بر حفظ و ارتقای کیفیت فضایی موجود بافتهای واجد ارزش از طریق پرهیز از مداخلههای کالبدی بزرگ مقیاس و نیز هرگونه مداخله کالبدی بهنحوی که موجب از بین رفتن شواهد ناظر بر ارزشهای تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و جز آنها شود؛ تخریب بناها، تعریض و ایجاد معابر، افزایش ارتفاع و تراکم؛
- 7.7. اقدام برای حفظ ابنیه های آبی قدیمی در بافتهای تاریخی و نیز احیاء سازههای تاریخی آب با نظارت و راهبری ستادهای استان و شهرستان طبق مصوبه 3/11/96 ستاد ملی بازآفرینی شهری؛
8. حفاظت از محیط طبیعی و سرمایههای زیستی شهر، محلهها و محدودههای هدف
- 8.1. ای ه شناسایی منابع و میراث طبیعی به منظور حفاظت و تقویت زیستبومهای طبیعی در برنامههای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف؛
- 8.2. رعایت عرصه و حریم مصوب کلیهی منابع آبی؛ دریا، دریاچه، رودخانهها، مسیلها، چاهها، قنوات و دیگر منابع آبی در طرحها و برنامههای بازآفرینی؛
- 8.3. جانمایی و تثبیت نقشههای حد بستر و حریم رودخانهها مصوب وزارت نیرو؛ بر اساس تبصره يك ماده دو قانون توزيع عادلانه آب در تهیه برنامه اسکان مجدد سکونتگاههای غیررسمی واقع در حریم منابع طبیعی و در تهیه طرحهای بازآفرینی فضاهای رودکناری بهمنظور جلوگیری از ساختوساز و جانمایی کاربریهای غیرمجاز در محدوده حریم کمی و کیفی رودخانههای شهری؛
- 8.4. حفاظت و احیای فضاهای آبکناری و اتصال آنها به شبکه فضاهای عمومی شهری و محلهای در قالب برنامهها و اقدامهای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف مطابق مصوبه 4/10/1396 شورایعالی شهرسازی و معماری پیرامون احیای رودخانهها و بازآفرینی فضاهای رودکناری؛
- 8.5. با توجه به ویژگیهای اقلیمی و بستر شهر در الگوی توسعه شهر، ریختشناسی (مورفولوژی) شامل الگوی دانهبندی بافت، الگوی طراحی معابر و فضاهای شهری در محلهها و محدودههای هدف بازآفرینی؛
- 8.6. توجه به قابلیتهای انرژیهای نو (انرژیهای پاک) در برنامهها و اقدامهای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف؛
- فاقد بهره .8.7 گیری از معیارهای شهرسازی و معماری همساز با اقلیم با هدف بهینهسازی مصرف انرژی در برنامههای و اقدامهای مرتبط
9. توسعه درونی و پایدار اجتماع محلی در محلهها و محدودههای هدف بازآفرینی
- 9.1. اجرای برنامههای مهارتافزایی و توسعه توانمندیهای اقتصادی و اجتماعی افراد و کسبوکارهای محلی؛
- 9.2. اولویتبخشی به بهرهمندی از ظرفیت و توان منابع انسانی ساکن و فعال در محدوده؛ با تاکید بر توانمندسازی گروههای بیکار، کممهارت و کمتوان و کسبوکارها و پیمانکاران محلی در برنامههای اجرایی و عملیاتی بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف؛
- 9.3. توجه به ارتقای سرزندگی و تنوع فعالیتها در برنامهها و اقدامهای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف بر اساس نیازهای جامعه هدف؛
10. رعایت حقوق شهروندی و توسعه عرصه عمومی
- 10.1. جلب و بهرهمندی از آرای شهروندان و ساکنان از طریق سامانههای نوین فناوری ارتباطات و ایجاد فضاهای هماندیشی، گفتوگو و مشارکت آنان پیرامون برنامهها و اقدامهای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف؛
- 10.2. افزایش شفافیت و میزان پاسخگویی و تعامل با مردم در فرایندهای بازآفرینی پایدار شهری؛
- 10.3 استفاده از ظرفیت رسانهها و دیگر ابزارهای خلاقانه در آگاهی بخشی و اطلاعرسانی عمومی سیاستها، برنامهها و هرگونه اقدام در محلهها و محدودههای هدف بازآفرینی به ساکنان، مالکان، و دیگر شهروندان در مراحل تهیه، اجرا و نظارت بر طرحهای بازآفرینی بهمنظور ایجاد شفافیت و پیشگیری از ایجاد رانتهای اطلاعاتی؛
- 10.4. بهرهگیری از ظرفیت سازمانهای مردمنهاد در مراحل تهیه، اجرا و نظارت بر طرحهای بازآفرینی محلههاو محدودههای هدف بر اساس آیین نامه کارگروه تشکلهای مردمنهاد مصوب 23/3/1396 ستادملی بازآفرینی؛
- 10.5. فراهم آوردن زمینهی لازم برای شکلگیری خانههای گفتمان در بناهای ارزشمند مراکز شهرها توسط اداره کلهای راه و شهرسازی یا شهرداریها با تولیگری و مدیریت نهاد غیردولتی ، به منظور ایجاد فضای گفتگو در خصوص چالشهای شهری و نیز ترویج و الگوسازی برای استفاده مجدد از بناهای باارزش؛
- 10.6. ترویج فرهنگ، اخلاق و مسئولیتهای شهروندی در ساکنان محدودههای هدف؛
- 10.7. برنامه ریزی برای تقویت و بهبود امنیت اجتماعی همه ساکنان محلات و محدوده های هدف؛
11. اتخاذ رویکرد محرک شهری در تنظیم برنامهها و اقدامات؛
- 11.1. اولویتبخشی به اقدامات در مقیاس خرد اما تاثیرگذار و جریانساز بدون تحمیل هزینههای گزاف؛
- 11.2. تعریف برنامهها و اقدامهای بازآفرینی در محلهها و محدودههای هدف بهنحوی که منجر به ایجاد زنجیرهای از تغییرها و اقدامات توسعهای و خودجوش در محدودههای بلافصل بهتدریج، محرکی برای ارتقای کیفیت زندگی در شهر شوند؛
12. ایجاد تعادل و استفاده بهینه از زمین؛
- 12.1. توجه به توسعه درونزای شهرها در برنامههای بازآفرینی محلات و محدوده های هدف.
- 12.2. توجه به اصول توسعه پایدار در حفظ محیطزیست و برقراری عدالت اجتماعی در تعیین نحوه استفاده از اراضی و تخصیص کاربریها و فعالیتها در محلهها و محدودههای هدف.
- 12.3. به رسمیت شناختن حقوق مالکیت رسمی و غیررسمی زمین در محدودههای ناکارآمد شهرها با تاکید بر سکونتگاههای غیر رسمی در تهیه و اجرای برنامههای بازآفرینی.
13. بهبود نظام حرکت، دسترسی و جابهجایی با تاکید بر الگوی توسعه مبتنی بر حملونقل عمومی در محلهها و محدودههای هدف؛
- 13.1. توجه به الزامات مصوبه 22/03/1396 شورایعالی در خصوص توسعه مبتنی بر حملونقل همگانی و راهنمای آن؛
- 13.2. فراهم آوردن امکان دسترسی و استفاده از امکانات وخدمات محلی در فواصل قابل پیادهروی در سطح محلههای هدف؛
14. رعایت ملاحظات و الزامات تابآوری شهری در بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف
- 14.1. توجه به ضرورت همپیوندی تاب آوری اجتماعی، اقتصادی، محیطی به صورت توامان؛
- 14.2. برنامه ریزی نظام مدیریت بحران در محدودههای هدف با اعمال مصوبه مورخ 11/02/1396 شورایعالی و راهنمای ابلاغی آن در خصوص "دستورالعمل الزامات و ملاحظات دفاعی و پدافند غیرعامل و تولید نقشهها و اسناد لازم" ؛
- 14.3.رعایت شناسایی پهنههای گسلی، نوع خاک، شیب زمین، و سایر عوامل محدود کننده ساخت و ساز در تدوین برنامههای بازآفرینی محلهها و محدودههای هدف بر اساس رعایت الزامات شیوه نامه ابلاغیه شماره 300/108273 مورخ 14/8/97 درخصوص بند 2 مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری؛
- 14.4. اجرای کامل و دقیق مقررات ملی ساختمان در استحکام بخشی و مقاوم سازی ابنیه درمحلهها و محدودههای هدف؛
- 14.5. اصلاح و بهبود شیوهها و کیفیت ساخت و ساز با توجه به ارزشهای معماری بومی و بهرهمندی از ظرفیتهای موجود؛
- 14.6. فرهنگسازی تابآوری شهری بهعنوان بخشی نوین و امری حیاتی در الگوی زندگی ساکنان؛
15. مدیریت سیمای شهری و ارتقائ کیفیت فضایی- کالبدی عرصه های عمومی و بناها در محلات و محدودههای هدف
- 1/ 15 . توجه به ویژگیهای اقلیمی، تاریخی،اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، و.... محلهها و محدودههای هدف در تدوین ضوابط و الگوهای استقرار توده و فضا و احداث بناها با بهرهگیری از آموزههای معماری و شهرسازی بومی؛
- 2/15 . رعایت مصوبه مورخ 2 /10/1391 شورایعالی شهرسازی و معماری درخصوص ارتقای کیفی سیما و منظر شهری
16. نهادینهسازی سیاستها، راهبردها، و راهکارهای بازآفرینی پایدار شهری از طریق آموزش، گفتمانسازی، اطلاع رسانی و فعالیتهای فرهنگی- ترویجی
- 16.1. آگاهسازی و گسترش نظام آموزش گروههای هدف و کلیه کنشگران بازآفرینی شهری پایدار با استفاده از تمامی ظرفیتهای دولتی، عمومی و غیر دولتی اعم از آموزش و پرورش، صدا و سیما، وزارت ارشاد، دانشگاهها و موسسههای آموزش عالی، صدا و سیما و ...
- 16.2. ظرفیتسازی و مدیریت دانش در مدیریت شهری، و دستگاههای عضو ستادهای ملی، استانی و شهرستانی
- 16.3. همکاری مشترک با نهادهای فرهنگی تاثیرگذار بر شکلگیری پایههای فرهنگ بازآفرینی
17. پرهیز از اقداماتی که منجر به از همگسیختگی بافت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی اجتماعات محلی شوند؛
- 17.1. پرهیز از اقداماتی که به هر طریقی منجر به خروج ساکنان اصلی از محله یا محدودهای از شهر میشوند؛
- 17.2. پرهیز از اقداماتی که اقتصاد و کسبوکارهای محلی را تحت شعاع قرار داده و مانع از رونق و توسعه آنها شوند؛
- 17.3. پرهیز از تعریض معابر به نحوی که منجر به برهم زدن استخوانبندی و ساختار فضایی محدودهها و محلههای کهن شوند؛
- 17.4. توجه به هویت کالبدی و الگوهای سازماندهی فضایی و حفظ مقیاس کوچک و میانی در صورت ضرورت تجمیع و تفکیک مجدد پلاکهای ثبتی در محلههای هدف.
- 17.5. پرهیز از اجرای پروژههایی که منجر به تخریب ارزشها و منابع طبیعی، میراث ملموس و ناملموس فرهنگی در محلهها و محدودههای هدف شوند؛
- 17.6. لزوم برنامهریزی برای حفظ و تقویت حس تعلق ساکنان محلههای هدف؛
- 17.7. پرهیز از تهیه و اجرای برنامهها و پروژههایی که بدون احصاء خواست و نیاز واقعی ساکنان، مالکان، مستاجران، و کاربران محلی و بدون مشارکت آنان و به صورت از بالا به پایین تدوین شده باشند.
- 17.8. پرهیز از تهیه و اجرای برنامهها و پروژههایی که بدون مشارکت و همراهی گروههای جمعیتی با تاکید بر زنان، گروههای سنی کودکان و سالمندان، کمتوانان جسمی و حرکتی تهیه شده باشند؛
18. ضمانت اجرایی راهکارهای فوقالذکر
- 18-1 لزوم توجه به محدودههای ناکارآمد در تهیه طرحهای جامع با رویکرد نوین مطابق با شیوهنامه شناسایی محدودهها موضوع ابلاغیه شماره 300/108273 مورخ 14/8/1397 شورایعالی شهرسازی و معماری؛
- 18-2 نظارت شرکت بازآفرینی شهری ایران بهعنوان دبیرخانه ستادملی بر فرایندهای تحقق راهکارها و فعالسازی ابزارهای مالی و قانونی موجود در این راستا؛
- 18-3 نظارت دبیرخانه ستادهای استانی بر اجرای تکالیف دستگاههای عضو ستاد در فرایندهای تحقق برنامههای بازآفرینی در محلهها و محدودههای هدف؛
- 18-4 مدیریت شهرداریها در زمینه اجرا و بهرهبرداری صحیح از برنامه و اقدامهای بازآفرینی در محلهها و محدودههای هدف؛
پیوست شماره 1: بیانیه بازآفرینی شهری ؛ ارتقای قابلیت زیستپذیری و کیفیت زندگی شهروندان
پیوست شماره 2: تبیین سیاستهای بازآفرینی شهری - ارتقای قابلیت زیست پذیری و کیفیت زندگی شهری در محدودههای هدف
پیوست شماره 3: مصوبه سیاست های اجرایی بازآفرینی شهری - آبان ماه 1396
پیوست شماره 4: شیوهنامه تعیین محلهها و محدودههای هدف
پیوست شماره 5: درسهایى براى بازآفرینى شهرى پایدار